Zagrożenia systemów infrastruktury krytycznej atakami terrorystycznymi			5
S T U D I A N A D B E Z P I E C Z E Ń S T W E M
Nr 4	ss. 5–15	2019
ISSN 2543–7321		Przyjęto:	20.11.2018
© Instytut Bezpieczeństwa i Zarządzania, Akademia Pomorska w Słupsku		Zaakceptowano:	25.11.2019
Oryginalna praca badawcza		DOI: 10.34858/SNB.1.2019.001

Józef Sadowski

Akademia Pomorska Słupsk jozef.sadowski@apsl.edu.pl

ZAGROŻENIA SYSTEMÓW INFRASTRUKTURY KRYTYCZNEJ ATAKAMI TERRORYSTYCZNYMI

THREATS OF TERRORIST ATTACKS

TO CRITICAL INFRASTRUCTURE SYSTEMS

Zarys treści: Zgodnie z Ustawą o zarządzaniu kryzysowym infrastruktura krytyczna w Polsce obejmuje 11 systemów, spełniających kluczową rolę w funkcjonowaniu państwa i życiu jego obywateli. W artykule przedstawiono stosowane formy ataków terrorystycznych na syste- my infrastruktury krytycznej. Na podstawie prowadzonych kontroli opisano spotykane błędy w zakresie ochrony systemów IK. W końcowej części artykułu powtórzono za NPOIK, że stoso- wane systemy ochrony IK powinny mieć zastosowanie do wszystkich typów zagrożeń, a także być przygotowane do możliwie szybkiego przywrócenia funkcji realizowanych przez daną IK.

Słowa kluczowe: infrastruktura krytyczna, systemy infrastruktury krytycznej, stan infrastruk- tury krytycznej, ataki terrorystyczne.

Key words: critical infrastructure, critical infrastructure systems, critical infrastructure condi- tion, terrorist attacks.

Ochrona infrastruktury krytycznej to pojęcie, które w polskim systemie prawnym pojawiło się wraz z wejściem w życie ustawy z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym.

Zgodnie ze znowelizowaną Ustawą o zarządzaniu kryzysowym, infrastruktura kry- tyczna (IK) są to „systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjo- nalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funk- cjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców”1. Z Ustawy wynika, że infrastruktura krytyczna to kluczowe elementy gospodarki

1  Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2013, poz. 1166, art. 3, pkt 2).

 

6	Józef Sadowski

narodowej i że spełnia ona kluczową rolę w funkcjonowaniu państwa i życiu jego obywateli.

Systemy infrastruktury krytycznej w Polsce

W Rzeczypospolitej Polskiej infrastruktura krytyczna wchodzi w skład 11 sy- stemów (rys. 1), które mają kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służą zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców.

Systemy infrastruktury krytycznej

		ZAOPATRZENIA
		W ENERGIĘ, SUROWCE
		I PALIWA
		PRODUKCJI, SKŁADOWANIA
SIECI		PRZECHOWYWANIA,		OCHRONY ZDROWIA
		TRANSPORTU I STOSOWANIA
TELEINFORMATYCZNE
		TŚP
				TRANSPORTOWE
FINANSOWE		ŁĄCZNOŚCI
				RATOWNICZE
ZAOPATRZENIA
W ŻYWNOŚĆ
				ZAPEWNIAJĄCE CIĄGŁOŚĆ
				DZIAŁANIA ADMINISTRACJI
ZAOPATRZENIA W WODĘ				PUBLICZNEJ

Rys. 1. Systemy infrastruktury krytycznej Fig. 1. Critical infrastructure systems

Źródło: Ustawa o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2011 Nr 22, poz. 114) oraz: www.rcb.gov.pl.

Infrastruktura krytyczna obejmuje2:

1)Systemy zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa:

▪▪ do produkcji, przesyłania i dystrybucji energii elektrycznej (energetyka

–elektrownie i inne obiekty elektroenergetyczne);

▪▪ do produkcji, transportu i dystrybucji paliw gazowych (gazoporty, bazy, składy, gazociągi i magazyny paliw);

▪▪ do produkcji, transportu i dystrybucji ropy naftowej i produktów ropopo- chodnych (bazy, składy, rurociągi i magazyny paliw);

2  Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej, Załącznik 1 – Charakterystyka systemów infrastruktury krytycznej, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, 2013; Sztab Generalny WP, Za- rząd Planowania Operacyjnego – P3, Materiały wyjściowe do Koncepcji Przestrzennego Zago- spodarowania Kraju na lata 2008–2033, P3/1061/08 z 9 maja 2008 r.; M. Żuber, Infrastruktura krytyczna państwa, jako obszar potencjalnego oddziaływania terrorystycznego, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. generała T. Kościuszki we Wrocławiu.

Zagrożenia systemów infrastruktury krytycznej atakami terrorystycznymi	7

▪▪ do produkcji, transportu i dystrybucji ciepła (zakłady mające bezpośredni związek z produkcją ciepła, sieci transportu, przesyłu i dystrybucji).

2)Systemy łączności, zapewniające przekazywanie informacji, obejmujące infra- strukturę operatorów publicznych świadczących usługi pocztowe, oraz teleko- munikację, jak również obiekty Telewizji Publicznej oraz Polskiego Radia.

3)Sieci teleinformatyczne, zespół współpracujących ze sobą urządzeń informa- tycznych i oprogramowania, zapewniający przetwarzanie i przechowywanie, a także wysyłanie i odbieranie danych przez sieci telekomunikacyjne za po- mocą właściwego, dla danego rodzaju sieci, urządzenia końcowego.

4)Systemy finansowe to ogół norm prawnych oraz zespół instytucji finanso- wych, których zadaniem jest gromadzenie, dzielenie i wydatkowanie zaso- bów pieniężnych państwa.

5)Systemy finansowe obejmują: obiekty NBP oraz BOK, PWPW S.A., Mennicy Państwowej S.A. oraz obiekty i systemy istotne dla zapewnienia stabilności systemu finansowego, systemy płatności, systemy rozliczeń i rachunku papie- rów wartościowych wraz z obsługującą infrastrukturą oraz rynki regulowane.

6)System zaopatrzenia w żywność to dziedzina gospodarki, na którą składają się obiekty bezpośrednio związane z produkcją żywności, a także infrastruk- tura związana z przechowywaniem i transportem do bezpośrednich odbior- ców. Wytworzenie środków produkcyjnych (np.: nawozy, pasze) i usług dla rolnictwa, produkcja i pozyskiwanie surowców żywnościowych (w rolni- ctwie, rybactwie, leśnictwie, łowiectwie), skup surowców żywnościowych, ich przechowywanie i transport, przetwórstwo i obrót towarowy produktami żywnościowymi (magazynowanie i przechowywanie żywności, handel hur- towy i detaliczny, eksport i import) oraz system bezpieczeństwa żywności obejmujący wszystkie składowe łańcucha zaopatrzenia w żywność.

7)System zaopatrzenia w wodę (woda pitna, ścieki, wody powierzchniowe) to zespół osób i instytucji, powiązane ze sobą przedsiębiorstwa i urządzenia po- bierające, gromadzące, uszlachetniające, dostarczające i oczyszczające wodę dla ludności i przemysłu.

8)System ochrony zdrowia (apteki, szpitale, przychodnie, magazyny rezerw państwowych produktów leczniczych i wyrobów medycznych oraz zakła- dy i przedsiębiorstwa farmaceutyczne), mający za zadanie zapewnić opie- kę i świadczenia zdrowotne ludności, a jego sprawne funkcjonowanie (wraz z systemem ratowniczym) jest gwarantem praw obywatela zapisanych w Konstytucji.

9)Systemy transportowe (obiekty infrastruktury transportu samochodowego, ko- lejowego, lotniczego, śródlądowego i morskiego – drogi, kolej, lotniska, por- ty) – czyli możliwość przemieszczania się ludzi, ładunków (przedmiot trans- portu) w przestrzeni przy wykorzystaniu odpowiednich środków transportu.

10)Systemy ratownicze – ogół środków i przedsięwzięć organizacyjnych podej- mowanych w celu ratowania zdrowia i życia, mienia i środowiska, znajdującym się w niebezpieczeństwie oraz przewidywania, rozpoznawania i likwidacji

8	Józef Sadowski

skutków zdarzeń. Są to wytypowane obiekty Państwowej Straży Pożarnej oraz infrastruktura jednostek powołanych do ratowania życia i ochrony własności.

11)Systemy zapewniające ciągłość działania administracji publicznej, czyli reali- zację prawa władczego wykonywania zadań przypisywanych przez porządek prawny państwu i jego organom lub innym podmiotom wykonującym funkcje władcze. Do systemu zalicza się obiekty: urzędów wojewódzkich, jednostek organizacyjnych służb zespolonych, inspekcji i straży, administracji publicz- nej, organów i jednostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw administracji lub przez niego nadzorowanych, podległe Ministro- wi Spraw Zagranicznych, jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych, Agencji Wywiadu, Agen- cji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Policji, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu (obecnie Służby Ochrony Państwa), Służby Kontrwywiadu Wojskowe- go, Służby Wywiadu Wojskowego, znajdujące się we właściwości Ministra Sprawiedliwości oraz ważne obiekty innych organów centralnych.

12)Produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicz- nych i promieniotwórczych (w tym rurociągi substancji niebezpiecznych).

Do IK zalicza się także zakłady produkujące, remontujące lub magazynujące uzbrojenie i sprzęt wojskowy oraz środki bojowe, a także zakłady, w których są pro- wadzone prace badawczo-rozwojowe lub konstruktorskie w zakresie produkcji na potrzeby bezpieczeństwa i obronności państwa, oraz instalacje i urządzenia służące ochronie granicy państwowej.

Urządzenia, instalacje, obiekty czy usługi wchodzące w skład infrastruktury kry- tycznej charakteryzują się następującymi cechami:

▪▪ długotrwały okres użytkowania i trudności związane z przystosowaniem urzą- dzeń do nowych oczekiwań użytkowników;

▪▪ urządzenia infrastruktury charakteryzują się publicznym charakterem;

▪▪ obiekty, instalacje czy urządzenia lub usługi infrastruktury krytycznej koniecz- nie muszą być dostosowane do warunków miejscowych;

▪▪ infrastruktura spełnia funkcje usług podstawowych i wyspecjalizowanych;

▪▪ decydującą, bardzo ważną rolę w działaniu infrastruktury odgrywa człowiek, który zapewnia jej prawidłowe funkcjonowanie;

▪▪ infrastruktura charakteryzuje się służebnym charakterem, nie istnieje sama dla siebie, świadczy usługi dla sfery przemysłowej lub konsumpcyjnej;

▪▪ formy własności infrastruktury mogą być różne. Może ona należeć do państwa, być własnością korporacji lub być własnością komunalną albo osób prywatnych; ▪▪ infrastruktura krytyczna może mieć międzynarodowy charakter ze względu na

sieć powiązań i zależności, np. sieci energetyczne, telekomunikacyjne i inne; ▪▪ mając na uwadze obronność i bezpieczeństwo państwa, elementy składowe in-

frastruktury krytycznej mają charakter informacji niejawnych i stanowią tajem- nicę państwową czy wojskową3.

3  A. Wojtczak, Infrastruktura krytyczna, [w:] Elementy ochrony infrastruktury krytycznej w zarzą- dzaniu kryzysowym, B. Kosowski (red.), Katowice 2014, s. 23.

Zagrożenia systemów infrastruktury krytycznej atakami terrorystycznymi	9

Formy ataków terrorystycznych na systemy infrastruktury krytycznej

Do znaczących zagrożeń obiektów infrastruktury krytycznej zalicza się ataki ter- rorystyczne.

Najważniejszym obiektem w pierwszym systemie IK są niewątpliwie elektrownie. Możliwe są następujące formy ataku terrorystycznego na elektrownie:

a)bezpośredni atak na system – celem ataku jest fizyczna infrastruktura syste- mu; mogą zostać zaatakowane stacje elektroenergetyczne lub kluczowe linie w celu wywołania awarii na dużym obszarze sieci;

b)atak poprzez system elektroenergetyczny – mogą zostać użyte niektóre in- stalacje w systemie elektroenergetycznym do zaatakowania innych elemen- tów jego infrastruktury, wywołany silny impuls elektromagnetyczny w sieci w celu uszkodzenia komputerów i infrastruktury telekomunikacyjnej;

c)możliwość przeprowadzenia sabotażu wewnątrz elektrowni przez osobę kie- rującą się korzyściami materialnymi lub ideologią;

d)przejęcie systemu sterowania pracą reaktorów z poziomu sterowni przez uzbrojoną grupę terrorystyczną, która przeprowadziła udany atak i obezwład- niła ochronę elektrowni;

e)uderzenie dużego samolotu (samolotu pasażerskiego lub transportowego) w reaktor elektrowni. Jest to szczególnie niebezpieczne dla elektrowni sta- rego typu, których reaktory nie zostały zabezpieczone przed taką ewen- tualnością.

Niezwykle istotnym problemem bezpieczeństwa obiektów infrastruktury energe- tycznej jest zagrożenie potencjalnym atakiem elektrowni jądrowych. Obecnie w Eu- ropie pracuje około 220 reaktorów. Najbardziej rozbudowane systemy pozyskiwania energii atomowej mają państwa najbardziej zagrożone terroryzmem: Francja, Wielka Brytania, Niemcy i Rosja. Polska nie posiada obecnie elektrowni jądrowej, jednak w jej bliskim sąsiedztwie w promieniu do ok. 300 km od granic pracuje 10 elektrowni tego typu (Litwa – 1, Ukraina – 2, Słowacja – 2, Węgry – 1, Czechy – 2, Niemcy – 1, Szwecja – 1) z 23 blokami energetycznymi, które w przypadku awarii mogą znacząco zagrozić ludności zamieszkującej obszar naszego kraju4.

Systemy łączności oraz sieci teleinformatyczne to systemy i sieci, których niepra- widłowe funkcjonowanie lub uszkodzenie – niezależne od przyczyn i zakresu – może spowodować istotne zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, interesów obronności oraz bezpieczeństwa państwa i obywateli albo narazić te interesy na co najmniej znaczną szkodę. Warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa tej infrastruktury na pozio- mie krajowym jest współpraca pomiędzy zarządcami poszczególnych jej części (tzw. partnerstwo publiczno-prywatne). Oddzielny problem stanowi cyberterroryzm pole- gający na celowym zakłóceniu interaktywnego, zorganizowanego obiegu informacji w cyberprzestrzeni.

4  R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego: koncepcje, struktury, funkcjonowa- nie, Warszawa 1999, s. 112–114.

10	Józef Sadowski

Do obiektów w grupie systemów finansowych zaliczyć można siedziby główne banków i ich placówki terenowe, siedziby giełd finansowych, mennice i wytwór- nie papierów wartościowych, systemy płatnicze, centra rozliczeniowe dla kart płat- niczych oraz sieci bankomatowe i POS. Atak terrorystyczny może przybrać formę zamachu bombowego, mającego na celu zniszczenie infrastruktury i spowodowanie strat w personelu i klienteli lub formę cyberataku na finansowe systemy informatycz- ne. Cyberterrorystyczne ataki skierowane na wymienione elementy sektora bankowe- go mogą skutkować:

▪▪ zakłóceniem swobodnego przepływu środków pieniężnych;

▪▪ zafałszowaniem danych dotyczących bieżącej sytuacji gospodarczej i finansowej; ▪▪ manipulowaniem notowaniami kursowymi bądź giełdowymi;

▪▪ odebraniem firmom i osobom prywatnym bieżącego dostępu do zgromadzonych środków;

▪▪ zafałszowaniem informacji dotyczących poziomu zadłużenia; ▪▪ kradzieżą i legalizacją znacznych sum5.

Prowadzenie ataków terrorystycznych przeciwko systemowi zaopatrzenia w żyw- ność (sektorowi rolniczemu) określa się mianem agroterroryzmu. Stanowi on rodzaj bioterroryzmu i może być definiowany jako celowe uwolnienie patogenów zwierzę- cych lub roślinnych do wywołania strachu, strat ekonomicznych oraz destabilizacji państwa. W systemie zaopatrzenia w żywność do celowych zakłóceń dojść może na różnych poziomach przygotowania żywności. Może to mieć miejsce w fazie:

▪▪ produkcji rolnej (uprawa i hodowla);

▪▪ transportu i przechowywania surowców; ▪▪ produkcji i przechowywania żywności; ▪▪ dystrybucji;

▪▪ sieci gastronomicznej6.

Celem działań terrorystycznych może być wywołanie znacznych strat w ludziach, wywołanie stanu paniki bądź spowodowanie strat gospodarczych poprzez zahamo- wanie eksportu, jako efektu skażenia żywności na którymś z poziomów jej produkcji.

Nie mniej wrażliwym systemem jest system zaopatrzenia w wodę, zwłaszcza du- żych aglomeracji miejskich. Tworzą go ujęcia wody pitnej i wodociągi. Atak na ten system polegać może na skażeniu ujęć wody przy pomocy środków biologicznych lub chemicznych. Celem ataku terrorystycznego z użyciem tego rodzaju broni będzie spo- wodowanie na znacznym obszarze śmierci lub schorzeń mogących przybrać rozmiar epidemii, co spowodować może utratę zaufania do władz oraz destabilizację struktur społecznych i politycznych.

5  J. Syta, Sektor bankowy jako potencjalny cel ataku cyberterrorystycznego, [w:] Cyberterroryzm

–nowe wyzwania XXI wieku, T. Jemioła, J. Kisielnicki, K. Rajchel (red.), Wyższa Szkoła Policji, Szczytno 2009, s. 698.

6  R. Zięba, Instytucjonalizacja, op. cit., s. 33.

Zagrożenia systemów infrastruktury krytycznej atakami terrorystycznymi	11

Niezmiernie istotnym systemem infrastruktury krytycznej bezpośrednio wpły- wającym na poczucie bezpieczeństwa przez obywateli jest system ochrony zdrowia. Zakłócenie funkcjonowania tego systemu spowodować może wzrost niezadowolenia społecznego, wynikającego z poczucia zagrożenia oraz troski o losy ludzi słabych i chorych niezdolnych do samodzielnego zapewnienia sobie bezpieczeństwa.

Infrastruktura krytyczna związana z transportem i komunikacją jest jednym z głów- nych celów ataków terrorystycznych. Narażone są wszystkie rodzaje transportu i ko- munikacji: lotnicza, kolejowa, drogowa i morska oraz infrastruktura z nią związana. Obiektem ataku terrorystycznego mogą więc być elementy infrastruktury lotnisko- wej oraz samoloty zarówno na lotniskach, jak i podczas wykonywania operacji startu i lądowania, a także podczas lotu. Zagrożenie atakiem terrorystycznym na lotnisku jest ciągle zagrożeniem aktualnym. Terroryści, dążąc do zniszczenia infrastruktury portu lotniczego lub samolotów (zarówno na ziemi, jak i w powietrzu), mogą wnosić na teren lotniska oraz do samolotów ładunki wybuchowe. Mogą również dążyć do upro- wadzenia samolotu pasażerskiego celem użycia go do ataku z powietrza na ważny, wybrany obiekt (np. budynek administracji rządowej, duży port lotniczy). Mogą też uprowadzić cywilny statek powietrzny, a następnie użyć go do ataku samobójczego na samolot pasażerski, będący na lotnisku lub w powietrzu. Nie wyklucza się także uży- cia środków rażenia do zniszczenia (uszkodzenia) infrastruktury lotniska lub samolotu na lotnisku podczas wykonywania startu lub lądowania. Innym rodzajem zagrożenia terrorystycznego jest atak wymierzony w systemy kierowania ruchem powietrznym i zarządzania lotniskiem za pomocą sieci komputerowych przez cyberterrorystów.

Celem ataku terrorystycznego na obiekty infrastruktury systemu ratowniczego (centra zarządzania kryzysowego, strażnice Państwowej Straży Pożarnej, obiekty Państwowego Ratownictwa Medycznego, pogotowia techniczne) będzie destabiliza- cja centrów zarządzania i kierowania akcją ratowniczą, wyeliminowanie ratowników oraz zniszczenie pojazdów i sprzętu ratunkowego lub też uniemożliwienia przepro- wadzenia akcji ratunkowej.

System zapewniający ciągłość funkcjonowania administracji publicznej stanowią obiekty administracji państwowej, zwłaszcza te, w których urzędują organy państwa odpowiedzialne za przeciwdziałanie, zwalczanie, rozpoznawanie terroryzmu czy za- rządzanie kryzysowe. Stanowią one jeden z głównych celów zamachów terrorystycz- nych na całym świecie, ze względu na swój strategiczny i symboliczny charakter. Zagrożone mogą być także bazy danych znajdujące się w tych obiektach.

Systemy produkcji, składowania, przechowywania oraz stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych stanowią opłacalne obiekty ataków terrorystycz- nych. Skutki ataków przy użyciu ładunków wybuchowych lub artyleryjskich środków rażenia mogą powodować rozległe pożary lub uwolnienie do atmosfery znacznych ilości substancji trujących, tzw. toksycznych środków przemysłowych (TŚP), powo- dujących masowe zatrucia ludzi lub skażenie środowiska.

12	Józef Sadowski

Stan bezpieczeństwa IK

Często mówimy o bezpieczeństwie infrastruktury krytycznej. To dobry symptom, bo choć odgrywa ona kluczową rolę w funkcjonowaniu państwa i życiu jego obywa- teli, to w wielu przypadkach poziom jej ochrony jest daleki od założeń ustawowych. Niewłaściwa realizacja zadań z zakresu ochrony IK przez wojewodów oraz jednostki samorządu terytorialnego – wójtów (burmistrzów, prezydentów), brak odpowiednich zabezpieczeń, m.in. w obszarach ochrony fizycznej i osobowej, może powodować wystąpienie niebezpiecznych incydentów.

Istotnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej jest lekcewa- żenie istniejących uregulowań formalnoprawnych.

Różne kontrole, w tym kontrola NIK7, wykazują w obszarze bezpieczeństwa nadal niekorzystne przypadki.

1)Negatywne przypadki wśród organów władzy rządowej i samorządowej:

▪▪ nie przekazuje się organom gmin informacji o znajdującej się na ich tere- nach infrastrukturze krytycznej;

▪▪ nie gromadzi się w gminach i nie przetwarzali informacji dotyczących za- grożeń IK;

▪▪ nie opracowuje się i nie wdraża procedur na wypadek wystąpienia takich zagrożeń i rozwiązań w razie zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania IK; o zdarzeniach mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo IK starostwa i gminy dowiadują się często ze środków masowego przekazu;

▪▪ nie aktualizuje się powiatowych i gminnych planów zarządzania kryzy- sowego w zakresie dostosowania ich zapisów do wymogów dotyczących ochrony IK określonych w ustawie o zarządzaniu kryzysowym;

▪▪ często nadal brakuje ścisłej współpracy organów samorządu terytorialnego z operatorami IK w zakresie ochrony IK.

2)Negatywne przypadki wśród operatorów IK:

▪▪ nie stosuje się wystarczających zabezpieczeń w obszarach ochrony fizycz- nej i osobowej IK; brak odpowiednich zabezpieczeń w tych obszarach ochrony może spowodować wystąpienie niebezpiecznych incydentów na terenach obiektów infrastruktury krytycznej czy też związanych z prawid- łową eksploatacją instalacji infrastruktury krytycznej;

▪▪ nie obejmuje się ochroną fizyczną wszystkich obiektów infrastruktury kry- tycznej powiązanych ze sobą funkcjonalnie i niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa jej funkcjonowania;

▪▪ część terenów, na których znajdują się obiekty infrastruktury krytycznej, nie jest właściwie zabezpieczona przed dostępem osób nieuprawnionych; ▪▪ wejścia do niektórych obiektów nie spełniają norm bezpieczeństwa i nie zostały objęte systemem kontroli dostępu, bramy wjazdowe nie zostały wyposażone w zapory zabezpieczające przed wtargnięciem, brakuje mo-

nitoringu wizyjnego;

7  www.nik.gov.pl (dostęp: 12.04.2018).

Zagrożenia systemów infrastruktury krytycznej atakami terrorystycznymi	13

▪▪ w dużej liczbie skontrolowanych podmiotów odpowiedzialnych za ochro- nę infrastruktury krytycznej nie wprowadza się rozwiązań w razie wy- stąpienia sabotażu lub wyrządzenia szkód przez pracowników na terenie obiektów infrastruktury krytycznej;

▪▪ nie wyodrębnia się personelu kluczowego ze względu na przestrzeganie zasad bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej;

▪▪ nie określa się procedur umożliwiających sprawdzenie wybranego oferen- ta wykonującego usługi na rzecz operatora infrastruktury krytycznej pod kątem jakości wykonywanych usług oraz zachowania poufności wykony- wanych prac;

▪▪ nie realizuje się przez skontrolowane podmioty niektórych rekomendacji audytu sieci informatycznych działających na potrzeby obiektów infra- struktury krytycznej;

▪▪ zdarzają się przypadki niedbałego traktowanie kwestii ochrony przez ope- ratorów IK – podejmują oni działanie jedynie po to, aby wypełnić wymogi formalne.

Zapewnienie bezpieczeństwa infrastrukturze krytycznej

Ochrona infrastruktury krytycznej to wszelkie działania zmierzające do zapewnie- nia funkcjonalności, ciągłości działań i integralności infrastruktury krytycznej. Celem tych działań jest zapobieganie zagrożeniom, ograniczanie i neutralizacja ich skutków oraz szybkie odtworzenie tej infrastruktury na wypadek awarii, ataków oraz innych zdarzeń zakłócających jej prawidłowe funkcjonowanie.

Systemy ochrony IK przygotowuje Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Dyrektor RCB, we współpracy z ministrami i kierownikami urzędów centralnych, odpowie- dzialnych za poszczególne systemy IK przygotowuje, aktualizowany co dwa lata, Narodowy Program Ochrony Infrastruktury krytycznej (NPOIK).

Program określa:

1)narodowe priorytety, cele, wymagania oraz standardy, służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania infrastruktury krytycznej;

2)ministrów i kierowników urzędów centralnych odpowiedzialnych za po- szczególne systemy IK;

3)szczegółowe kryteria pozwalające wyodrębnić obiekty, instalacje, urządzenia i usługi wchodzące w skład systemów IK8.

Stosowane systemy ochrony IK, zgodnie z NPOIK, powinny mieć zastosowanie do wszystkich typów zagrożeń, a także być przygotowane do możliwie szybkiego przywrócenia funkcji realizowanych przez daną IK. Ponadto powinna cechować je kompleksowość i elastyczność oraz łatwość zastosowania i zrozumienia przez odpo- wiedzialnych za ochronę IK.

8  Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2013, poz. 1166, art. 3, pkt 2).

14	Józef Sadowski

Działania podejmowane na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa mają na celu mi- nimalizację ryzyka zakłócenia przez: zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia, zmniejszanie podatności, minimalizowanie skutków wystąpienia zagro- żenia. Na te działania składają się9:

1)zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego – zespół działań organizacyjnych i technicznych mających na celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjo- nowania IK w następstwie działań osób, które w sposób nieautoryzowany podjęły próbę dostania się lub znalazły się na terenie IK;

2)zapewnienie bezpieczeństwa technicznego – zespół działań organizacyjnych i technicznych mających na celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjono- wania IK w następstwie zaburzenia realizowanych procesów technologicz- nych;

3)zapewnienie bezpieczeństwa osobowego – zespół działań organizacyjnych i technicznych mających na celu minimalizację funkcjonowania IK w na- stępstwie działań osób, które posiadają uprawniony dostęp do infrastruktury krytycznej;

4)zapewnienie bezpieczeństwa teleinformatycznego – zespół działań organiza- cyjnych i technicznych mających na celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK w następstwie nieautoryzowanego oddziaływania na apa- raturę kontrolną oraz systemy i sieci teleinformatyczne;

5)zapewnienie bezpieczeństwa prawnego – zespół działań organizacyjnych i technicznych mających na celu minimalizację ryzyka zakłócenia funkcjono- wania IK w następstwie prawnych działań podmiotów zewnętrznych;

6)plany ciągłości działania i odtwarzania, rozumiane jako zespół działań orga- nizacyjnych i technicznych prowadzących do utrzymania i odtworzenia funk- cji realizowanych przez IK.

Zastosowanie konkretnych środków zapewnienia bezpieczeństwa powinno być ściśle związane z oceną ryzyka zakłócenia funkcjonowania IK.

9  Narodowy Program Ochrony Infrastruktury krytycznej – tekst jednolity, s. 30, https://rcb.gov.pl/ wp-content/uploads/Narodowy-Program-Ochrony-Infrastruktury-Krytycznej-2015-Dokument- -Główny-tekst-jednolity.pdf (dostęp: 12.04.2018).

Zagrożenia systemów infrastruktury krytycznej atakami terrorystycznymi	15

Bibliografia

Materiały wyjściowe do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju na lata 2008– –2033, Sztab Generalny WP, Zarząd Planowania Operacyjnego – P3, P3/1061/08 z 9 maja 2008 r.

Narodowy Program Ochrony Infrastruktury krytycznej – tekst jednolity, https://rcb.gov.pl/ wp-content/uploads/Narodowy-Program-Ochrony-Infrastruktury-Krytycznej-2015-Do- kument-Główny-tekst-jednolity.pdf (dostęp: 12.04.2018).

Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej, Załącznik 1 – Charakterystyka sy- stemów infrastruktury krytycznej, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Warszawa 2013.

Syta J., Sektor bankowy jako potencjalny cel ataku cyberterrorystycznego, [w:] Cyberterro- ryzm – nowe wyzwania XXI wieku, T. Jemioła, J. Kisielnicki, K. Rajchel (red.), Wyższa Szkoła Policji, Szczytno 2009.

Wojtczak A., Infrastruktura krytyczna, [w:] Elementy ochrony infrastruktury krytycznej w za- rządzaniu kryzysowym, B. Kosowski (red.), Katowice 2014.

Zięba R., Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego: koncepcje, struktury, funkcjono- wanie, Warszawa 1999.

Żuber M., Infrastruktura krytyczna państwa jako obszar potencjalnego oddziaływania terro- rystycznego, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. generała T. Kościuszki we Wrocławiu.

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2013, poz. 1166).

www.nik.gov.pl (dostęp:12.04.2018).

www.rcb.gov.pl (dostęp:12.04.2018).

Summary

According to the Act on Crisis Management, critical infrastructure (CI) in Poland includes 11 systems that fulfill a key role in the functioning of the state and the life of its citizens. The ar- ticle presents applied forms of terrorist attacks on CI systems. On the basis of checks that were carried out, errors in the protection of CI systems are described. In the final part of the article it is repeated after NPOIK that the applied CI protection systems should apply to all types of thre- ats and be prepared for the fastest possible restoration of functions performed by the given CI.