S T U D I A N A D B E Z P I E C Z E Ń S T W E M
ISSN 2543–7321
Anna Rychły-Lipińska
Akademia Pomorska Słupsk arychly@wp.pl
MODEL BEZPIECZEŃSTWA JEDNOSTKI
WE WSPÓŁCZESNYM ZMIENIAJĄCYM SIĘ OTOCZENIU –
WSTĘPNE ROZWAŻANIA
THE MODEL OF HUMAN SECURITY IN THE TURBULENT ENVIRONMENT – PRELIMINARY CONSIDERATIONS
Zarys treści: Bezpieczeństwo to pewien stan, który gwarantuje istnienie jednostki oraz możliwość jej rozwoju. Jest to jedna z podstawowych potrzeb człowieka, której niezaspo- kojenie wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Współczesne pojęcie bezpieczeństwa ma coraz większy wymiar. Obecnie bezpieczeństwo to nie tylko aspekty polityczne, wojskowe, gospodarcze, techniczne, ekologiczne czy społeczne. W artykule przedsta- wiony został model ukazujący bezpieczeństwo jednostki (człowieka) funkcjonującej w danym otoczeniu.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo człowieka, otoczenie, model bezpieczeństwa jednostki
Key words: human safety, environment, human security model
Wstęp
Z czym kojarzy się termin bezpieczeństwo? Pierwsze skojarzenie z nim związane to brak jakiegokolwiek zagrożenia, a szczególnie brak zagrożenia ze strony innych państw, z zapewnieniem porządku publicznego, z właściwym funkcjonowaniem or- ganów państwowych. Pierwsze skojarzenie to spojrzenie na ten termin w sposób ogólny – makroekonomiczny, ze szczególnym uwzględnieniem stosunków politycz- nych, prawnych, administracyjnych. Przy próbie dokładniejszego wyjaśnienia pojęcia bezpieczeństwo pojawiają się określenia, iż bezpieczeństwo to również stabilność ekonomiczna danego państwa gwarantująca zapewnienie podstawowych warunków bytowych społeczeństwu. Z zapewnieniem tych warunków związane jest właśnie bezpieczeństwo jednostki, czyli człowieka. Odczucia poszczególnych ludzi dotyczą- ce bezpieczeństwa, jakie daje im państwo są świadectwem jego prawidłowego lub
nieprawidłowego funkcjonowania. W związku z powyższym śmiało można uznać, iż na poczucie bezpieczeństwa jednostki składa się nie tylko brak zagrożeń zewnętrz- nych, ale również inne czynniki, do których można m.in. zaliczyć:
stabilną sytuację materialną, czyli stałe zatrudnienie i wynagrodzenie wystar- czające na zapewnienie średniego standardu życia,
zapewnioną opiekę medyczną oraz socjalną,
właściwie funkcjonujące służby ustanowione do zapewnienia porządku pu- blicznego, zapobiegania i ścigania przestępczości,
perspektywę godziwego życia w wieku emerytalnym,
możliwość egzekwowania prawa.
Niedostateczne zapewnienie przez państwo realizacji któregokolwiek z tych czyn- ników powoduje frustrację, zmuszając jego obywateli do poszukiwania lepszych wa- runków bytowych poza granicami kraju, co związane jest często z destabilizacją życia rodzinnego, frustracją spowodowaną brakiem możliwości aktywnego, bezpo- średniego uczestniczenia w codziennych sprawach rodziny1.
Bezpieczeństwo znajduje się w sferze podstawowych potrzeb człowieka, stojąc wysoko w hierarchii wartości egzystencjalnych. Można je rozpatrywać w katego- riach jednostkowych, grupowych, narodowych i międzynarodowych. Bezpieczeń- stwo jednostki w dużej mierze zależy od kondycji gospodarczej kraju, w którym ona funkcjonuje, od środowiska naturalnego, czynników społecznych i kulturowych2.
Andrzej Urbanek3 opisuje szeroko tematykę dotyczącą bezpieczeństwa jednostki, czyli bezpieczeństwa osobistego, ludzkiego czy inaczej personalnego (human secu- rity). Teorię human security dzieli się na dwie szkoły: japońską oraz kanadyjską (popularyzowaną przez Norwegię). Japonia zaadaptowała koncepcję bezpieczeństwa personalnego w 1997 r., jej przedstawiciele koncentrują się na kwestii freedom from want (dotyczy wzmocnienia wysiłków na rzecz radzenia sobie z takimi zagrożenia- mi dla ludzkiego życia, jak np. ubóstwo, degradacja środowiska, handel narkotyka- mi, choroby zakaźne, napływ uchodźców). Natomiast podejście kanadyjskie skłania się w kierunku freedom from fear (nacisk na wojskowe interwencje humanitarne w celu ochrony życia i praw jednostek).
Termin human security upowszechnił Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) z 1994 r., w którym przyjęto między innymi, że:
jest to koncepcja uniwersalna, dotycząca wszystkich ludzi na świecie,
wszystkie jego wymiary są współzależne i ściśle ze sobą powiązane,
bezpieczeństwo jednostki jest łatwiejsze do zapewnienia przez wcześniejszą prewencję niż późniejszą interwencję,
human security koncentruje się na bezpieczeństwie człowieka, a nie państwa.
———————
1A. Fiałkowska, Bezpieczeństwo człowieka wobec współczesnych zagrożeń, Europejski Instytut
Bezpieczeństwa, http://eib.edu.pl/bezpieczenstwo-czlowieka-wobec-wspolczesnych-zagrozen/ (dostęp: 12.01.2015).
2M. Tryboń, I. Grabowska-Lepczak, M. Kwiatkowski, Bezpieczeństwo człowieka w obliczu zagro-
żeń XXI wieku, www.zn.sgsp.edu.pl/41/12.pdf (dostęp: 03.04.2017).
3Wybrane problemy bezpieczeństwa. Dziedziny bezpieczeństwa, red. A. Urbanek, Słupsk 2013, s. 41–59; tenże, Współczesny człowiek w przestrzeni bezpieczeństwa, Słupsk 2015, s. 129–172.
Model bezpieczeństwa jednostki we współczesnym zmieniającym się otoczeniu... |
35 |
Autorka, studiując literaturę z zakresu bezpieczeństwa stara się odpowiedzieć na pytanie: Co składa się na poczucie bezpieczeństwa jednostki i czy jesteśmy w stanie wymienić pewne jego elementy składowe?
Podstawowe definicje opisujące model bezpieczeństwa jednostki
Bezpieczeństwo ekonomiczne – związane jest z osiągnięciem podstawowego dochodu zapewniającego przetrwanie, zrównoważony rozwój i godność osobistą. W tym znaczeniu mowa jest o stałym dochodzie z pracy, pewności zatrudnienia, ubezpieczeniu emerytalnym4.
Bezpieczeństwo żywnościowe (food security) – oznacza stały dostęp fizyczny i ekonomiczny do podstawowej żywności5. W tym znaczeniu dostęp fizyczny zwią- zany jest z wystarczającą ilością żywności zapewniającą gwarancje pokrycia co najmniej minimalnego zapotrzebowania fizjologicznego. Ekonomiczna dostępność do żywności jest równoznaczna z tym, iż najsłabsze ekonomicznie gospodarstwa domowe mają dostęp do niezbędnej żywności6.
W ramach bezpieczeństwa żywnościowego wyróżnia się pojęcie: bezpieczeń- stwo żywności (food safety), czyli zdrowotnej odpowiedniości pojedynczego pro- duktu żywnościowego (brak zanieczyszczeń) oraz spożywanej racji żywnościowej (niezbędny poziom energii i właściwa proporcja składników pokarmowych)7.
Bezpieczeństwo osobiste (personalne) – można zdefiniować jako stan wolny od zagrożeń; zapewnienie ochrony przed wszelkiego rodzaju przemocą fizyczną; zwią- zane jest z takimi wartościami, jak: życie, zdrowie, nietykalność osobista i mienia, wolność, swoboda przekonań i głoszenia poglądów, prawo do pracy8.
W obecnych dyskusjach nad bezpieczeństwem personalnym można wyróżnić na- stępujące koncepcje: orientacja liberalna (ujmuje bezpieczeństwo jednostki z per- spektywy i w kategoriach praw naturalnych i rządów prawa, opiera się na zało- żeniach uznania praw człowieka do życia, wolności, szczęścia i bezpieczeństwa), orientacja humanitarna (zmierzająca do poprawy podstawowych warunków życia uchodźców, wsparcia ofiar przemocy, interwencja w sytuacji pojawienia się takich zjawisk, jak ludobójstwo, czystki etniczne), orientacja krytyczna (akcentuje szerokie podejście do bezpieczeństwa, wskazując na zróżnicowane formy zagrożeń, proble- mów mających wpływ na jakość życia i bezpieczeństwo jednostki, np. kwestie eko- nomiczne, społeczne, zdrowotne, ekologiczne)9.
Bezpieczeństwo ekologiczne – rozumiane jako bezpieczeństwo środowiska na- turalnego, czyli ochrona przed takim jego użytkowaniem i degradacją, które w efek-
———————
4Human Development Report 1994, United Nations Development Programme (UNDP), New York–Oxford 1994, s. 23–25.
5Tamże, s. 27.
6J. Małysz, Bezpieczeństwo żywnościowe strategiczną potrzebą ludzkości, Warszawa 2008, s. 88.
7Bezpieczeństwo żywności w erze globalizacji, red. S. Kowalczyk, Warszawa 2009, s. 15.
8www.wsie-projekty.eu/edukacja/files/1413/4762/0731/Wprowadzenie_do_bezpieczestwa.pdf
(dostęp:17.12.2015).
9A. Urbanek, Współczesny człowiek w przestrzeni…, s. 140–141.
cie może zagrażać istnieniu pojedynczych ludzi i całych społeczeństw. Można mó- wić tutaj o poziomie zanieczyszczenia, dostępności do czystej wody, zdolności rzą- du do rozwiązywania problemów środowiskowych związanych z naturalnymi kata- strofami oraz gotowości do inwestowania w ochronę środowiska10.
Bezpieczeństwo informacyjne – związane jest z zarządzaniem i ochroną zasobów informacyjnych stanowiących tajemnice społeczności oraz informacji prawnie chro-
nionych11.
Bezpieczeństwo społeczne – obejmuje całokształt działań prawnych i organiza- cyjnych realizowanych przez podmioty rządowe (krajowe i międzynarodowe), poza- rządowe i samych obywateli, które mają na celu zapewnienie określonego poziomu życia osobom, rodzinom i grupom społecznym oraz niedopuszczenie do ich margi- nalizacji i wykluczenia społecznego12.
Bezpieczeństwo społeczne (socjalne) ma na celu ochronę przed utratą własnej tożsamości oraz przed różnymi formami patologii w życiu społecznym13.
Bezpieczeństwo społeczne można postrzegać przez pryzmat dwu obszarów – kulturowego oraz socjalnego. Obszar kulturowy dotyczy zbiorowości w postaci np. społeczności lokalnych lub narodów, które traktowane są jako całość i odnoszone do innych, odmiennych kulturowo grup społecznych. Za sprawą kultury oraz relacji międzykulturowych mogą powstawać ewentualne podziały na tle religijnym, raso- wym lub językowym, a przez to oddziaływać na spójność poszczególnych grup spo- łecznych14.
Drugi obszar bezpieczeństwa społecznego – socjalny – dotyczy pojedynczych ludzi i ekonomicznych aspektów ich życia, co może wpływać na poziom identyfika- cji ze społeczeństwem, poczynając od pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, a kończąc na marginalizacji i wykluczeniu. Bezpieczeństwo socjalne wiązane jest przede wszystkim z brakiem lub niedostatkiem materialnych środków utrzymania, co skutkuje koniecznością zabezpieczenia społecznego.
Bezpieczeństwo socjalne jest warunkowane przez różnorodne problemy, takie jak np. bezrobocie, ubóstwo, postawy roszczeniowe, bezdomność czy patologie spo- łeczne (alkoholizm, narkomania, prostytucja). Problemy te negatywnie oddziałują na funkcjonowanie społeczeństwa i destabilizują porządek społeczny przez stwarzanie warunków do pojawiania się sytuacji konfliktowych, zachowań przestępczych, a także migracji.
———————
10Human Development Report 1994…, s. 28–30.
11R. Borowiecki, M. Kwieciński, Monitorowanie otoczenia, przepływ i bezpieczeństwo informacji. W stronę integralności przedsiębiorstwa, Zakamycze 2003.
12M. Leszczyński, Bezpieczeństwo społeczne Polaków wobec wyzwań XXI wieku, Warszawa 2011.
13A. Urbanek, Podstawy bezpieczeństwa państwa. Wymiar społeczno-polityczny, Słupsk 2013, s. 128.
14M. Brzeziński, Bezpieczeństwo społeczne z perspektywy bezpieczeństwa wewnętrznego, „Zeszy- ty Naukowe WSOWL” 2013, nr 3 (169) s. 8–9.
Model bezpieczeństwa jednostki we współczesnym zmieniającym się otoczeniu... |
37 |
1.Model bezpieczeństwa jednostki (J)
„Pod koniec XIX wieku słynny angielski fizyk Lord Kelvin (Ketoin lord of Largs, a właściwie William Thomson 1824–1907) oświadczył, że nie jest w stanie zrozumieć jakiegokolwiek zjawiska, dopóki nie potrafi go przedst a- wić w postaci modelu. Wywołało to wówczas zdziwienie i podejrzenie o jego konserwatywne podejście. Obecnie modelowanie, jako główna konstrukcja myślowa systemowego podejścia, można uznać za jedno z największych osi ą- gnięć metodycznych nauki zarówno na polu badań podstawowych, jak i stos o- wanych.
Modelowanie stało się jedynym skutecznym narzędziem poznawczym współczesnych zjawisk społecznych i gospodarczych”15.
Każdą sytuację problemową, a także sytuację dotyczącą problemów badawczych, można przedstawić w następującej postaci16:
V = ƒ( X i , Yj),
gdzie:
V – oznacza miarę wykonania lub spełnienia czegoś, co chcemy zmaksymalizować lub zminimalizować,
Xi – oznacza zmienne „decyzyjne” (sterowanie),
Yj – oznacza konspekt zewnętrzny problemu (aspekty sytuacji, którymi nie możemy
sterować).
Rozwiązanie problemu polega na znalezieniu takich wartości zmiennych Xi, wy- rażonych jako funkcja Yj, które maksymalizują lub minimalizują V.
Każda jednostka (człowiek) charakteryzuje się indywidualnymi cechami odróż- niającymi ją od innych, np. osobowością, temperamentem, inteligencją, stylem po- znawczym, zmysłem uwagi, procesem uczenia się17. Każda z tych jednostek, pomi- mo różniących ją cech, funkcjonuje w określonym otoczeniu. Korzysta z produktów, usług oferowanych przez różne organizacje, funkcjonuje na rynku pracy, będąc ele- mentem pewnej organizacji, jest członkiem różnych grup formalnych i nieformal- nych. Śmiało można stwierdzić, iż każda jednostka jest częścią systemu18, czyli ze- stawu wzajemnie powiązanych elementów stanowiących całość. Każda jednostka funkcjonująca w danym otoczeniu ma również potrzeby dotyczące szeroko pojmo- wanego bezpieczeństwa.
Model ukazujący bezpieczeństwo danej jednostki (J) funkcjonującej w danym środowisku (rys. 3) zależy od otoczenia zewnętrznego, tzw. makrootoczenia (Ozm),
———————
15J. Habr, J. Vepřek, Systemowa analiza i synteza, tłum. A. Kusto, Warszawa 1976, s. 304, 305, za: A.D. Rychły-Lipińska, System zarządzania jakością w jednostkach administracji publicznej, Olsztyn 2007, s. 75.
16W. Kasprzak, B. Łysik, Analiza wymiarowa. Algorytmowe procedury obsługi eksperymentu, Warszawa 1988.
17Zob.: Zachowania organizacyjne. Wybrane zagadnienia, red. A. Potocki, Warszawa 2005.
18A.H. Maslow, A Theory of Human Motivation, „Psychological Review” 1943, t. 50, s. 370–396, za: R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, tłum. M. Rusiński, Warszawa 1999, s. 87.
otoczenia zewnętrznego bliższego danej jednostce (Ozb) oraz od wewnętrznego po- czucia bezpieczeństwa tej jednostki (Ow). Wewnętrzne poczucie bezpieczeństwa jednostki można spróbować przedstawić jako piramidę (rys. 2), której fundament tworzony jest przez trzy rodzaje bezpieczeństwa: bezpieczeństwo osobiste (Bos), bezpieczeństwo żywnościowe (Bża) oraz bezpieczeństwo ekonomiczne (Bek). Po- szczególne rodzaje bezpieczeństwa można pokrótce zdefiniować jako:
Bezpieczeństwo osobiste – zapewnienie ochrony przed wszelkiego rodzaju przemocą fizyczną,
Bezpieczeństwo żywnościowe – zapewnienie w każdej chwili dostępu do pod- stawowej żywności,
Bezpieczeństwo ekonomiczne – zapewnienie podstawowych dochodów umoż- liwiających przetrwanie.
wg
|
1. Przykłady ogólne |
|
2. Przykłady w organizacji |
|
|
|
POTRZEBY |
|
|
|
osiągnięcia |
SAMOREA- |
ambitna praca |
|
|
LIZACJI |
|
|
|
|
|
|
|
|
POTRZEBY |
stanowisko służbowe |
|
|
status |
SZACUNKU |
(tytuł) |
|
|
|
|
|
|
|
przyjaźń |
POTRZEBY |
przyjaciele w pracy |
|
|
PRZY NALEŻNOŚCI |
|
|
|
|
|
|
|
|
POTRZEBY |
system |
|
|
stabilność |
BEZPIECZEŃSTWA |
emerytalny |
|
|
|
|
|
|
|
|
POTRZEBY |
|
|
|
żyw ność |
FIZJOLOGICZNE |
płaca |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Rys. 1. Piramida potrzeb wg A. Maslowa
Fig. 1. The pyramid needs according to A. Maslow
Źródło: A.H. Maslow, A Theory of Human Motivation, „Psychological Review” 1943, t. 50,
s. 370–396, za: R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, tłum. M. Rusiński, Warszawa 1999.
Amerykański psycholog Abraham Maslow twierdził, że ludzie dążą do zaspoko- jenia pięciu poziomów potrzeb19 (rys. 1). Na samym dole hierarchii znajdują się po- trzeby fizjologiczne, czyli podstawowe sprawy przetrwania i biologicznego funkcjo- nowania, np. potrzeby dotyczące żywności. Potrzeby te muszą zostać zaspokojone, zanim w ogóle weźmie się pod uwagę inne ich rodzaje. W organizacjach potrzeby fizjologiczne są na ogół zaspokajane przez odpowiednie płace i samo środowisko pracy, które zapewnia odpowiednie oświetlenie, dogodną temperaturę i wentylację na stanowiskach pracy.
———————
19R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami…, s. 461–463.
Model bezpieczeństwa jednostki we współczesnym zmieniającym się otoczeniu... |
39 |
Następne w kolejności są potrzeby bezpieczeństwa, czyli te, które są związane ze stabilnym środowiskiem psychicznym i emocjonalnym, np. potrzeba posiadania da- chu nad głową, odzienia oraz potrzeba życia wolnego od troski o pracę na chronio- nym przed zwolnieniem stanowisku. Potrzeby te mogą zostać zaspokojone w miej- scu pracy przez ciągłość zatrudnienia (tzn. zatrudnienia bez zwolnień), odpowiednio funkcjonujący system rozpatrywania i załatwiania skarg (dla ochrony przed różnymi działaniami przełożonych, np. mobbingiem) oraz odpowiedni program świadczeń ubezpieczeniowych i emerytalnych. Ważność potrzeby bezpieczeństwa widoczna jest w sytuacjach, kiedy recesja w pewnych gałęziach przemysłu i ogólny spadek gospodarczy pozbawiają ludzi pracy.
Potrzeby przynależności odnoszą się do procesów społecznych. Dotyczą one po- trzeb miłości i przywiązania oraz akceptacji ze strony kolegów. U większości jedno- stek potrzebę tę zaspokaja rodzina, stosunki towarzyskie poza pracą oraz stosunki w pracy (chęć jednostki przynależenia do różnych grup formalnych i nieformal- nych).
Potrzeby szacunku w rzeczywistości obejmują dwa różne rodzaje potrzeb:
1.potrzebę pozytywnego obrazu we własnych oczach, szacunku i uznania dla samego siebie oraz
2.potrzebę uznania i szacunku w oczach innych.
W miejscu pracy potrzeby te mogą zostać zaspokojone poprzez zapewnienie jed- nostce – pracownikowi rozmaitych zewnętrznych symboli, np. tytułów służbowych, przyjemnych pomieszczeń biurowych, opracowanego systemu nagród, charakteru pracy, tzn. przydzielania pracownikowi ambitnych i ciekawych zadań, możliwości odniesienia przez pracownika sukcesu (a to doprowadzi jednostkę do zaspokojenia potrzeb przynależności).
Na samym szczycie hierarchii znajdują się potrzeby samorealizacji, które obej- mują realizację możliwości osiągania przez jednostkę ciągłego, nieustannego indy- widualnego rozwoju.
Maslow sugerował, że pięć kategorii potrzeb układa się w pewną hierarchię. Jed- nostka dąży przede wszystkim do zaspokojenia potrzeb fizjologicznych. Dopóki nie zostaną one zaspokojone, są jej główną troską, a po ich zaspokojeniu przestają dzia- łać jako czynnik motywacyjny. Jednostka „wspina się” w hierarchii i dąży do za- spokojenia potrzeb bezpieczeństwa, a potem kolejnych, aż na końcu potrzeby samo- realizacji.
W modelu bezpieczeństwa jednostki ukazanym na rysunku 3 w momencie za- spokojenia przez nią potrzeby związanej z poczuciem wymienionych wcześniej: bezpieczeństwa osobistego, żywności oraz ekonomicznego, powstaje nowa potrzeba
– poczucia przez jednostkę bezpieczeństwa społecznego (Bsp).
Społeczny aspekt bezpieczeństwa związany jest również z różnymi rodzajami stosunków społecznych, które ze względu na duże zróżnicowanie tworzą różnorodne grupy społeczne: małe i duże (wyróżniane ze względu na strukturę i wielkość), pierwotne i wtórne (wyróżniane na podstawie typów więzi łączących członków gru- py), formalne i nieformalne20.
———————
20A. Urbanek, Podstawy bezpieczeństwa państwa…, s. 95.
Rozwój cywilizacji spowodował, że coraz mniejsze problemy sprawia zaspoko- jenie potrzeb fizjologicznych. Niestety, z zaspokojeniem potrzeby bezpieczeństwa jest trudniej. Bezpieczeństwo w najbliższej okolicy, bezpieczeństwo dzieci w szkole, bezpieczeństwo w domu oraz podczas podróży staje się coraz częściej wyzwaniem, od którego zależy rozwój społeczeństwa21.
Po zaspokojeniu potrzeby bezpieczeństwa społecznego (Bsp) pojawia się kolejna potrzeba w postaci poczucia bezpieczeństwa żywności (Bżi) oraz bezpieczeństwa ekologicznego (Beg). Na szczycie piramidy potrzeb związanych z wewnętrznym poczuciem bezpieczeństwa jednostki (rys. 2) znajduje się przestrzeń ‘?’ przeznaczo- na na powstanie i zidentyfikowanie nowej potrzeby, która pojawi się nie tylko po zaspokojeniu poczucia bezpieczeństwa ekologicznego, ale pod wpływem zmian za- chodzących w otoczeniu zewnętrznym jednostki. Każda jednostka oprócz posiada- nia wewnętrznej piramidy bezpieczeństwa funkcjonuje w otoczeniu, którego inte- gralną częścią jest przepływ coraz większej masy informacji, w pewien sposób selekcjonowanych przez każdą jednostkę, tzn. część informacji zostaje przeznaczona do natychmiastowego użycia, część zatrzymana do ewentualnego dalszego użycia, inne informacje grupuje się w celu utworzenia nowych, a jeszcze inne zostają odrzu- cone. Z przepływem informacji związane jest bezpieczeństwo informacyjne (BIf).
Każda jednostka funkcjonuje również w określonej kulturze (KIII), rozumianej na tym poziomie jako zwyczajowy sposób myślenia jednostki i charakterystyczny dla niej sposób działania.
?
Bezpieczeństwo
Ekologiczne
Bezpieczeństwo
Żywności
Bezpieczeństwo
Społeczne
Bezpieczeństwo
Osobiste+żywnościowe+ekonomiczne
Rys. 2. Wewnętrzne poczucie bezpieczeństwa danej jednostki
Fig. 2. Internal sense of Individual’s security
Źródło: Opracowanie własne.
———————
21A. Urban, Bezpieczeństwo społeczności lokalnych, Warszawa 2009, s. 23–24.
Model bezpieczeństwa jednostki we współczesnym zmieniającym się otoczeniu... |
41 |
Otoczenie zewnętrzne bliższe jednostki (Ozb) tworzą:
∙Rynek pracy (Rp) rozumiany jako ogół form i procesów zatrudniania pra- cowników przez pracodawców, a także ogół instytucji, uwarunkowań oraz czynników negocjacji warunków zatrudnienia, pracy i płac; ekonomiczny, społeczny i polityczny obszar, na którym rozgrywają się wszelkie procesy
z zakresu szeroko rozumianego zatrudnienia i bezrobocia22.
Instytucje publiczne (w tym instytucje administracji publicznej) i niepubliczne (I).
Regulatorzy (R), czyli organizacje, które mogą regulować lub w inny sposób wpływać na organizacje oraz jednostki działające na rynku. Regulatorzy dzie- lą się na dwie grupy. Do pierwszej zaliczyć można tzw. agencje regulacyjne, czyli agencje powołane przez rząd w celu ochrony społeczności przed pew- nymi praktykami gospodarczymi albo ochrony jednej organizacji przed in- nymi. Drugą grupę regulatorów tworzą tzw. grupy interesu, czyli grupy i or- ganizacje utworzone przez swoich członków w celu zabiegania o wpływ na działalność gospodarczą. Grupy interesu nie dysponują oficjalnymi atrybuta- mi władzy, w jakie wyposażone są agencje regulacyjne, jednak mogą wywie-
rać znaczny wpływ, wykorzystując środki masowego przekazu do zwrócenia uwagi opinii publicznej na pewne problemy23.
Inne jednostki, które mogą tworzyć grupy formalne bądź nieformalne (Jn).
Kultura (KII), rozumiana na tym poziomie jako kultura danego regionu, wię- zi, wartości, normy i wzory wynikające z różnych kręgów kulturowych, w któ-
rych funkcjonuje dana jednostka. Na tym poziomie różne kręgi kulturowe mogą się wzajemnie przenikać oraz wywierać na siebie wpływ24.
Otoczenie zewnętrzne – makrootoczenie (Ozm), obejmuje wymiary i siły,
wśród których funkcjonuje dana jednostka i które mogą mieć wpływ na jej działania. Wymiary i siły składające się na ten element otoczenia to25:
Wymiar ekonomiczny (We) – ogólna kondycja systemu gospodarczego, w któ- rym działa jednostka (inflacja, stopy procentowe, bezrobocie itp.).
Wymiar prawno-polityczny (Wpp) – odnosi się do państwowej regulacji działalności gospodarczej i stosunków pomiędzy gospodarką i państwem, w któ- rym żyje, pracuje dana jednostka. Wymiar ten związany jest również ze sta- bilnością polityczną państwa, w którym funkcjonuje jednostka.
Wymiar socjokulturowy (KI) – obejmuje religię, zwyczaje, nawyki, wartości i demograficzne cechy społeczeństwa, w którym funkcjonuje jednostka.
Wymiar międzynarodowy – to zakres, w jakim organizacje danego państwa uczestniczą w działalności gospodarczej w innych krajach lub pozostają pod jej wpływem (Wm).
Wymiar techniczny (Wt) – dostępne metody, technologie, know-how pozwa- lające przekształcić zasoby w produkty i/lub usługi, umożliwiające rozwój gospodarki kraju, w którym funkcjonuje jednostka.
———————
22http://biznes.pwn.pl/index.php?module=haslo&id=3970479 (dostęp:22.01.2016).
23R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami…, s. 113.
24Zob.: Zachowania organizacyjne…, s. 163–193.
25Na podstawie: R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami…, s. 104–115.
Rys. 3. Model bezpieczeństwa jednostki we współczesnym otoczeniu
Fig. 3. Individual’s Security Model in contemporary conditions
Źródło: Opracowanie własne.
Autorka, wykorzystując wyżej zdefiniowane zależności ukazujące funkcjonowa- nie jednostki w turbulentnym otoczeniu, które charakteryzuje się czterema właści- wościami26:
1.Wzrostem nowości zmian otoczenia, co oznacza, że istotne i ważne wydarze- nia, które mają wpływ na funkcjonowanie organizacji są coraz nowsze i nie pokrywają się z dotychczasowymi doświadczeniami;
2.Wzrostem intensywności otoczenia, co oznacza coraz większy wpływ zmie- niającego się otoczenia na organizacje, które w nim funkcjonują, a dalej na jednostki;
3.Wzrost szybkości zmian otoczenia, który związany jest z rosnącą innowacyj- nością podmiotów gospodarczych. Czas potrzebny im na wprowadzanie no- wości jest coraz krótszy;
4.Złożoność otoczenia oznacza, iż następuje ciągły wzrost liczby elementów otoczenia. Elementy te stają się coraz bardziej zróżnicowane, a wpływ ich na
funkcjonujące organizacje oraz jednostki coraz trudniejszy do przewidzenia, sformułowała następujący zapis zależności:
J = ƒ(Ow, Ozb, Ozm),
gdzie:
J– poczucie bezpieczeństwa danej jednostki
Ow – wewnętrzne poczucie bezpieczeństwa danej jednostki
Ozb – Otoczenie zewnętrzne bliższe w środowisku
Ozm – Otoczenie zewnętrzne – makrootoczenie.
———————
26http://cytaty.mfiles.pl/index.php/keyword/7401/0/turbulencja (dostęp:12.01.2016).
Wpływ turbulentnego otoczenia
Model bezpieczeństwa jednostki we współczesnym zmieniającym się otoczeniu... |
43 |
Szczegółowo zapis można przedstawić w następujący sposób:
Ow = ƒ[(Bos, Bża, Bek, Bsp, Bżi, Beg, ‘?’), (KIII), (BIf)]
Ozb = ƒ(Rp, I, R, Jn, KII)
Ozm = ƒ(We, Wpp, KI, Wm, Wt)
Opisane powyżej zależności są opisowym (w oparciu o funkcję wielowymiaro- wą) oraz przedstawionym graficznie modelem ukazującym bezpieczeństwo danej jednostki funkcjonującej w danym środowisku.
Objaśnienia do modelu ukazującego bezpieczeństwo danej jednostki: Beg – bezpieczeństwo ekologiczne
Bek – bezpieczeństwo ekonomiczne BIf – bezpieczeństwo informacyjne Bos – Bezpieczeństwo osobiste Bsp – bezpieczeństwo społeczne Bża – bezpieczeństwo żywienia Bżi – bezpieczeństwo żywnościowe
I– instytucje funkcjonujące w danym otoczeniu jednostki Jn – inne jednostki funkcjonujące na danym rynku
KII – kultura danego regionu KI – wymiar socjokulturowy
KIII – zwyczajowy sposób myślenia jednostki i charakterystyczny dla niej sposób działania
Ow – poczucie bezpieczeństwa wewnętrznego danej jednostki Ozb – otoczenie zewnętrzne bliższe w danym regionie
Ozm – otoczenie zewnętrzne – makrootoczenie R – regulatorzy
Rp – rynek pracy
We – wymiar ekonomiczny Wm – wymiar międzynarodowy
Wpp – wymiar prawno-polityczny Wt – wymiar techniczny
‘?’ – nowa potrzeba
Podsumowanie
Bezpieczeństwo to pewien stan, który gwarantuje istnienie jednostki oraz możli- wość jej rozwoju. Poczucie bezpieczeństwa jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka, której brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Współczesnie po- jęcie bezpieczeństwa ma coraz większy wymiar. Obecnie bezpieczeństwo to nie tyl- ko aspekty polityczne, wojskowe, gospodarcze, techniczne, ekologiczne czy spo- łeczne. Bezpieczeństwo jednostki tworzą czynniki na wielu płaszczyznach, które można przedstawić w postaci pewnej hierarchii, zależne również od czynników ze- wnętrznych (od otoczenia). Autorka starała się przedstawić graficzny model ukazu- jący bezpieczeństwo danej jednostki funkcjonującej w danym otoczeniu.
Bibliografia
Bezpieczeństwo żywności w erze globalizacji, red. S. Kowalczyk, Warszawa 2009. Borowiecki R., Kwieciński M., Monitorowanie otoczenia, przepływ i bezpieczeństwo in-
formacji. W stronę integralności przedsiębiorstwa, Zakamycze 2003.
Brzeziński M., Bezpieczeństwo społeczne z perspektywy bezpieczeństwa wewnętrznego, „Zeszyty Naukowe WSOWL” 2013, nr 3 (169).
Griffin R.W., Podstawy zarządzania organizacjami, tłum. M. Rusiński, Warszawa 1999. Human Development Report 1994, United Nations Development Programme (UNDP),
New York–Oxford 1994.
Kasprzak W., Łysik B., Analiza wymiarowa. Algorytmowe procedury obsługi ekspery- mentu, Warszawa 1988.
Leszczyński M., Bezpieczeństwo społeczne Polaków wobec wyzwań XXI wieku, War- szawa 2011.
Małysz J., Bezpieczeństwo żywnościowe strategiczną potrzebą ludzkości, Warszawa 2008.
Maslow A.H., A Theory of Human Motivation, „Psychological Review” 1943, t. 50. Rychły-Lipińska A.D., System zarządzania jakością w jednostkach administracji pu-
blicznej, Olsztyn 2007.
Urban A., Bezpieczeństwo społeczności lokalnych, Warszawa 2009.
Urbanek A., Współczesny człowiek w przestrzeni bezpieczeństwa, Słupsk 2015.
Wybrane problemy bezpieczeństwa. Dziedziny bezpieczeństwa, red. A. Urbanek, Słupsk 2013
Zachowania organizacyjne. Wybrane zagadnienia, red. A. Potocki, Warszawa 2005.
Fiałkowska A., Bezpieczeństwo człowieka wobec współczesnych zagrożeń, Europejski Instytut Bezpieczeństwa, http://eib.edu.pl/bezpieczenstwo-czlowieka-wobec- wspolczesnych-zagrozen/ (dostęp: 12.01.2016).
Tryboń M., Grabowska-Lepczak I, Kwiatkowski M., Bezpieczeństwo człowieka w obli- czu zagrożeń XXI wieku www.zn.sgsp.edu.pl/41/12.pdf (dostęp: 03.04.2017).
http://biznes.pwn.pl/index.php?module=haslo&id=3970479 (dostęp:22.01.2016). http://cytaty.mfiles.pl/index.php/keyword/7401/0/turbulencja (dostęp:12.01.2016). www.wsie-projekty.euwww.wsie-projekty.eu/edukacja/files/1413/4762/0731/Wprowadzenie
_do_bezpieczestwa.pdf (dostęp:17.12.2015).
Summary
Security is an important concept. A sense of security ensures the proper functioning of human beings and the possibility of development. It is one of the basic human needs. Insecurity causes anxiety. The modern concept of "security" is increasingly complex. Currently, security is not restricted to the political, military, economic, technical, envi- ronmental, or social spheres. The paper presents a model of human security functioning in turbulent environments.
