Nr 9 (2025)
No 9 (2024): Studia nad Bezpieczeństwem
"Studia nad Bezpieczeństwem" - Zeszyt 9/2024 - Instytut Bezpieczeństwa i Socjologii Uniwersytet Pomorski w Słupsku
Od Redakcji
Drodzy Czytelnicy,
Oddajemy w Państwa ręce dziewiąty nr czasopisma „Studia nad Bezpieczeństwem”, wydawanego przez Instytut Bezpieczeństwa i Socjologii Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku. Niniejszy zeszyt stanowi kontynuację tradycji publikowania opracowań naukowych, poświęconych wielowymiarowym aspektom bezpieczeństwa - narodowym, międzynarodowym i społecznym. Czasopismo ma charakter otwarty. Publikowane są w nim artykuły dotyczące bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, między innymi obejmujące takie obszary jak: społeczne uwarunkowania bezpieczeństwa, teoria bezpieczeństwa, bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne, inżynieria bezpieczeństwa oraz edukacja dla bezpieczeństwa.
Autorzy niniejszego tomu podejmują refleksję nad bezpieczeństwem w jego różnych kontekstach: teoretycznym, organizacyjnym, historycznym i informacyjnym. Artykuł Profesora Wiesława Babika otwierający Zeszyt nr 9/2024 czasopisma „Studia nad Bezpieczeństwem” nosi tytuł „Bezpieczeństwo cyberprzestrzeni cywilizacyjnym wyzwaniem związanym z bezpieczeństwem informacji w społeczeństwie jutra”. Tekst ten stanowi wprowadzenie do problematyki współczesnych i przyszłych wyzwań w obszarze cyberbezpieczeństwa, ukazując je jako jedno z najważniejszych zagadnień społeczeństwa informacyjnego. Autor podkreśla, że bezpieczeństwo cyberprzestrzeni dotyczy nie tylko ochrony cyfrowej sfery informacji, ale także zrównoważonego rozwoju środowiska informacyjnego człowieka.
Artykuł autorstwa Zbigniewa Wilczyńskiego pt. „Główne aspekty współpracy Milicji Obywatelskiej ze Służbą Bezpieczeństwa w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku” stanowi studium oparte na analizie materiałów archiwalnych Instytutu Pamięci Narodowej, dotyczących mało dotąd opisanego zagadnienia relacji między dwiema formacjami bezpieczeństwa PRL. Autor podejmuje próbę ukazania zakresu podobieństw i różnic w celach, metodach oraz kompetencjach Milicji Obywatelskiej (MO) i Służby Bezpieczeństwa (SB), a także stopnia ich wzajemnego przenikania się w działaniach operacyjnych. W oparciu o źródła urzędowe i resortowe opracowania wewnętrzne, przedstawiono konkretne przykłady współdziałania obu służb w zakresie wymiany informacji, ochrony gospodarki oraz zwalczania opozycji politycznej.
Artykuł Waldemara Pierzchlewskiego i Haliny Węgrzyn pt. „Perspektywy nearshoringu produkcji przemysłowej z Chin. Kierunek i wyzwania w kontekście potrzeb lokalnych przedsiębiorców” stanowi analizę współczesnych tendencji gospodarczych związanych z przesuwaniem produkcji przemysłowej bliżej rynków docelowych. Autorzy podejmują temat nearshoringu jako alternatywy dla dominującego przez dziesięciolecia offshoringu do Chin, który uczynił ten kraj tzw. „światową fabryką”. Wskazują oni, że zmiany geopolityczne, rosnące koszty pracy w Państwie Środka, zakłócenia w łańcuchach dostaw oraz presja na zrównoważony rozwój i redukcję śladu węglowego powodują, iż coraz więcej przedsiębiorstw rozważa przeniesienie produkcji do krajów bliższych rynkom europejskim. Celem artykułu jest przedstawienie perspektyw, kierunków oraz wyzwań nearshoringu w kontekście potrzeb lokalnych przedsiębiorców. Autorzy analizują zarówno czynniki ekonomiczne i logistyczne, jak i uwarunkowania społeczne oraz środowiskowe wpływające na decyzje o relokacji produkcji. Omawiają również znaczenie innowacji technologicznych oraz polityki przemysłowej Unii Europejskiej w procesie budowania bardziej odpornych i elastycznych łańcuchów dostaw.
W kolejnym artykule pt. „Zanim pojawił się cyberterroryzm. System i sprzęt łączności Wojsk Ochrony Pogranicza w ochronie granicy morskiej PRL w drugiej połowie XX wieku. Wybrane problemy. Cz. I” stanowi interesujące studium z pogranicza historii techniki wojskowej i bezpieczeństwa państwa. Autorzy Ireneusz Bieniecki i Izabela Szkurłat przedstawiają funkcjonowanie systemu łączności w strukturach Wojsk Ochrony Pogranicza (WOP) odpowiedzialnych za ochronę granicy morskiej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w drugiej połowie XX wieku. Analiza obejmuje zarówno organizację sieci komunikacyjnych, jak i charakterystykę sprzętu łączności używanego w brygadach nadmorskich, takich jak radiostacje, urządzenia telegraficzne i systemy przekazu informacji.
W obecnym numerze „Studiów nad Bezpieczeństwem” znajdziecie Państwo także kwestie dotyczące współczesnych ujęć konfliktów, ich natury oraz nowych wymiarów bezpieczeństwa w dobie gwałtownego postępu technologicznego. Szczególnie inspirujący w tym kontekście jest artykuł profesora Andrzeja Żebrowskiego pt. „Wzajemne przenikanie się konfliktów militarnych i pozamilitarnych na przełomie XX i XXI wieku. Wybrane aspekty”. Autor, opierając się na analizie bieżących zjawisk w przestrzeni globalnego bezpieczeństwa oraz literaturze przedmiotu, ukazuje ewolucję charakteru współczesnych konfliktów, które przestają mieć wyłącznie wymiar militarny. Wskazuje, że pod wpływem przemian cywilizacyjnych, rewolucji naukowo-technicznej oraz rozwoju nowoczesnych technologii – zwłaszcza teleinformatycznych i komunikacyjnych – granice między konfliktami zbrojnymi a pozamilitarnymi zacierają się, tworząc złożoną strukturę nowego typu zagrożeń.Profesor Żebrowski zwraca uwagę, że obok tradycyjnych teatrów działań wojennych – lądowych, morskich, powietrznych i kosmicznych – pojawiły się nowe przestrzenie konfliktu: cyberprzestrzeń oraz ludzki umysł, które stają się kluczowymi polami rywalizacji w XXI wieku. Zjawisku temu towarzyszy rozwój globalnej wojny informacyjnej, w której operacje informacyjne pełnią rolę wspierającą, ale zarazem decydującą o przewadze strategicznej.
Artykuł Tymoteusza Pety pt. „Analiza gotowości miasta Słupska do stawiania czoła zagrożeniom cyberbezpieczeństwa – studium przypadku: atak hakerów na Centrum Usług Wspólnych”, stanowi przykład praktycznego podejścia do analizy odporności lokalnych struktur administracyjnych na incydenty w cyberprzestrzeni. Autor omawia atak hakerski, który miał miejsce w sierpniu 2022 roku, kiedy to w wyniku włamania na miejskie serwery Centrum Usług Wspólnych w Słupsku doszło do zaszyfrowania danych osobowych, w tym informacji dotyczących nauczycieli powiatu słupskiego. W oparciu o analizę oficjalnych dokumentów, komunikatów oraz opinii osób poszkodowanych, badanie koncentruje się na identyfikacji mocnych i słabych stron funkcjonowania miejskiego systemu bezpieczeństwa cyfrowego. W tekście zaprezentowano krytyczną ocenę działań podejmowanych przez władze samorządowe w zakresie zarządzania incydentem oraz ochrony danych osobowych. Autor wskazuje na niedoskonałości w procedurach reagowania kryzysowego, komunikacji z opinią publiczną i współpracy z instytucjami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo informacji. Jednocześnie zwraca uwagę na istniejące potencjały rozwojowe, takie jak wzrost świadomości zagrożeń wśród pracowników administracji, inicjatywy edukacyjne oraz potrzeba wdrażania nowoczesnych narzędzi monitoringu i ochrony. Artykuł T. Pety ma charakter diagnostyczno-analityczny i stanowi ważny głos w dyskusji o bezpieczeństwie cyfrowym samorządów lokalnych. Zwraca on uwagę na realne konsekwencje cyberataków dla społeczności lokalnych i ukazuje konieczność budowania odporności cybernetycznej miast, opartej na zintegrowanym podejściu organizacyjnym, technologicznym i edukacyjnym.
Artykuł Dawida Czarneckiego pt. „Wojna na Ukrainie a bezpieczeństwo Polski w oczach lokalnej społeczności” stanowi analizę wpływu trwającego konfliktu zbrojnego na subiektywne poczucie bezpieczeństwa Polaków. Autor podejmuje temat z perspektywy lokalnej, prezentując wyniki oryginalnych badań empirycznych dotyczących społecznych reakcji i postrzegania zagrożeń wynikających z wojny rosyjsko-ukraińskiej. W opracowaniu wskazano, że inwazja Rosji na Ukrainę w 2022 roku była punktem zwrotnym dla globalnej architektury bezpieczeństwa, a jej skutki wykraczają daleko poza obszar bezpośrednich działań wojennych. D. Czarnecki podkreśla, że w świecie zglobalizowanym i współzależnym nie sposób ograniczyć wpływu tego konfliktu na bezpieczeństwo Polski ani całkowicie wyeliminować poczucia niepokoju społecznego.
Artykuł autorstwa Vasyla Shynkaruka, Lidii Shynkaruk i Oksany Zakhutskiej pt. „Aspekty bezpieczeństwa w stosunkach międzynarodowych w Europie Środkowo-Wschodniej w kontekście wojny rosyjsko-ukraińskiej” stanowi pogłębioną analizę geopolityczną aktualnej sytuacji bezpieczeństwa w regionie, który w wyniku agresji Rosji na Ukrainę stał się jednym z kluczowych obszarów napięć i przetasowań na mapie bezpieczeństwa międzynarodowego. Autorzy podejmują próbę zidentyfikowania zmian w środowisku bezpieczeństwa Europy Środkowo-Wschodniej oraz oceny skuteczności istniejących mechanizmów międzynarodowych, służących powstrzymywaniu agresji i utrzymaniu stabilności regionalnej. W badaniu wykorzystano analizę geopolityczną, analizę treści oraz analizę dyskursu, co pozwoliło na kompleksowe ujęcie problematyki. W artykule oceniono geostrategiczne położenie państw regionu, ich uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych (takich jak NATO, Unia Europejska czy OBWE), a także udział w inicjatywach wojskowych i bezpieczeństwa. Autorzy wskazują, że wojna rosyjsko-ukraińska wymusiła redefinicję polityki zagranicznej wielu krajów regionu, które dążą do wzmocnienia sojuszy obronnych, dywersyfikacji źródeł energii oraz zwiększenia odporności strategicznej.
Artykuł autorstwa Krzysztofa Jurka pt. „Bezpieczeństwo energetyczne Polski w obliczu zagrożeń krajowych i globalnych: obecna sytuacja, wyzwania oraz perspektywy na przyszłość w kontekście wojny rosyjsko-ukraińskiej” podejmuje niezwykle aktualną problematykę funkcjonowania i stabilności systemu energetycznego Polski w warunkach dynamicznie zmieniającej się sytuacji międzynarodowej. Autor analizuje energetykę jako kluczowy filar bezpieczeństwa państwa, wskazując, że wojna rosyjsko-ukraińska znacząco przyspieszyła procesy transformacyjne w europejskiej i krajowej polityce energetycznej. Konflikt ten unaocznił skalę uzależnienia od surowców zewnętrznych, zwłaszcza rosyjskich, oraz konieczność dywersyfikacji źródeł energii, rozwoju odnawialnych źródeł (OZE) i zwiększenia autonomii strategicznej Polski. W opracowaniu przedstawiono wpływ głównych aktorów międzynarodowych – Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych i Rosji – na kierunki polskiej polityki energetycznej. Autor ukazuje, w jaki sposób decyzje podejmowane w wymiarze globalnym kształtują krajowe strategie bezpieczeństwa, gospodarki i klimatu. Analizuje także proces dekarbonizacji jako wyzwanie, ale zarazem szansę na budowę nowoczesnego i zrównoważonego sektora energetycznego.
Artykuł Rafała Piotra Depczyńskiego pt. „Bezpieczeństwo międzynarodowe i narodowe w aspekcie politycznym i wojskowym” stanowi analizę wzajemnych powiązań pomiędzy dwoma kluczowymi wymiarami bezpieczeństwa – globalnym i państwowym – w kontekście współczesnych uwarunkowań politycznych i militarnych. Autor wskazuje, że bezpieczeństwo międzynarodowe, oparte na systemie organizacji i instytucji takich jak ONZ, NATO czy Unia Europejska, stanowi fundament dla utrzymania pokoju i stabilności w wymiarze globalnym. Jednocześnie podkreśla, iż realne bezpieczeństwo państwa jest w znacznym stopniu uzależnione od efektywności tych struktur, obowiązujących traktatów międzynarodowych oraz trwałości sojuszy wojskowych, które określają ramy współpracy i wzajemnych zobowiązań obronnych. W publikacji omówiono także polityczne i militarne aspekty bezpieczeństwa narodowego w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu aktualnego konfliktu rosyjsko-ukraińskiego na systemy bezpieczeństwa państw regionu. Autor analizuje zmiany w europejskiej architekturze bezpieczeństwa, wzrost znaczenia kolektywnej obrony w ramach NATO oraz potrzebę redefinicji strategii narodowych w obliczu nowych zagrożeń hybrydowych i geopolitycznych.
Numer 9 „Studiów nad Bezpieczeństwem” zamykamy refleksją nad sensem służby, nauki i odpowiedzialności — wartości, które łączą wszystkie teksty tego wydania. Autorzy, reprezentujący różne ośrodki badawcze i pokolenia uczonych, podejmują w nim najważniejsze problemy współczesnego bezpieczeństwa: od zagrożeń militarnych i energetycznych, poprzez wyzwania cywilizacyjne i społeczne, aż po kwestie cyberbezpieczeństwa i odporności informacyjnej. Nie przypadkowo numer ten kończy się biograficznym szkicem poświęconym kmdr. ppor. SG w st. spocz. dr. Ireneuszowi Bienieckiemu – żołnierzowi, naukowcowi, nauczycielowi i człowiekowi oddanemu idei służby dla państwa. Jego życiorys jest świadectwem, że bezpieczeństwo nie jest jedynie dziedziną badań, lecz postawą – drogą odpowiedzialności, pamięci i profesjonalizmu.
Dziękujemy wszystkim Autorom, Recenzentom i Czytelnikom za zaufanie, współpracę i wspólne budowanie przestrzeni refleksji nad bezpieczeństwem człowieka, państwa i świata. Pamiętajmy też o tych, którzy swoją wiedzą i służbą przyczynili się do budowania tej wspólnoty.
Zachęcamy Państwa do lektury niniejszego numeru „Studiów nad Bezpieczeństwem” i do współtworzenia kolejnych - jako forum wymiany myśli, badań i doświadczeń na rzecz rozwoju wiedzy o bezpieczeństwie człowieka i świata.
Komitet Redakcyjny
